Στους πρόποδες του Ολύμπου, «στο νοτιότερο τμήμα, εκεί όπου το βουνό στρίβει από τη Θεσσαλία και κοιτά προς τη Μακεδονία», λέει ο Παυσανίας, τοποθετούνται τα Αρχαία Λείβηθρα. Πρόκειται για μία αρχαία πόλη με ακρόπολη που ήταν κτισμένη ανάμεσα στη σημερινή Παλιά Λεπτοκαρυά και τη Σκοτίνα, στη θέση Κανάλια.
«Λείβηθρα» είναι περιγραφικό της φύσης όνομα, που δηλώνει τα «ἒφυδρα χωρία και τις διαρρύσεις τῶν ὑδάτων», τα ρείθρα και τους υδραγωγικούς οχετούς, ό,τι δηλαδή σημαίνει και το λατινικό Κανάλια, το σύγχρονο όνομα με το οποίο είναι γνωστή η περιοχή.
Τα Λείβηθρα ήταν τόπος ταφής του μυθικού Ορφέα.
Ο Ορφέας ήταν ο πιο διάσημος και προικισμένος μύστης, μουσικός, κιθαρωδός και τραγουδιστής της αρχαιότητας. Σύμφωνα με το μύθο, ο Ορφέας διοικούσε σε μια περιοχή με όρια που ξεκινούσε από την Κοιλάδα των Τεμπών και έφτανε μέχρι τη Βουλγαρία και τα σημερινά Σκόπια. Είχε δημιουργήσει τη δική του θρησκεία (μονοθεϊσμό) και γλώσσα. Πιθανολογείται ότι χάρη στον Ορφέα, εδώ δημιουργήθηκε για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου, η μουσική και το τραγούδι και διαδόθηκαν σε όλο τον κόσμο.
Ο ΜΥΘΟΣ ΤΩΝ ΛΕΙΒΗΘΡΩΝ
Σύμφωνα με το μύθο, ο Ορφέας γεννήθηκε από τη σημαντικότερη των Μουσών την Καλλιόπη και τον Οίαγρο, τον ποτάμιο θεό. Είχε βίαιο θάνατο, από τις Θρακικές Μαινάδες (ακόλουθοι του Διονύσου), οι οποίες τον θανάτωσαν στον Ελικώνα ποταμό, βορειοδυτικά του Ολύμπου, στο σημείο όπου αυτός χάνεται στα έγκατα της γης, λίγα χιλιόμετρα από την γενέτειρά του τα Λείβηθρα.
Μάλιστα, ευθύς αμέσως, μετανιωμένες οι Μαινάδες για το άγριο έγκλημα που διέπραξαν, θέλησαν να εξαγνιστούν στον ίδιο ποταμό, αλλά ο Ελικών απέστρεψε το πρόσωπό του από αυτές, χάθηκε στη γη, και ξαναβγήκε στο Δίον, με το όνομα Βαφύρας. Βαμμένος δηλαδή, από το αθώο αίμα του Ορφέα. Από εκεί, πλωτός πια ποταμός, κύλησε προς τη θάλασσα.
Αιτίες του φονικού αναφέρονται αρκετές, μεταξύ των οποίων και οι αναφερόμενες ως καινοφανείς τελετές του Ορφέα.
Τέτοιες τελετές γίνονταν σε τακτές ημέρες σε ένα ειδικό οίκημα, στα Λείβηθρα. Έπαιρνε μέρος πλήθος Θρακών και Μακεδόνων οπλισμένων, που πριν από τις τελετές άφηναν τα όπλα τους στις πύλες του κτιρίου.
Μετά τον θάνατό του, δόθηκε ένας χρησμός που ζητούσε να βρεθεί το σώμα του και να ταφεί. Καθώς ο Ορφέας αναφέρεται και ως γιος ποταμού, και ο θάνατός του συνδέθηκε με ένα ποτάμι, έτσι και τα λείψανά του αναφέρεται ότι βρέθηκαν και αυτά στις εκβολές του Ελικώνα ποταμού.
Ετάφη στα Λείβηθρα. Ο τάφος του, που ήταν αρχικά ένα απλό ηρώο, μετατράπηκε σιγά-σιγά σε ιερό, όπου λατρεύτηκε με θυσίες, όπως οι θεοί. Εδώ βρισκόταν και το κυπαρισσένιο του άγαλμα, το ξόανο. Το ιερό αυτό με τον τάφο του Ορφέα ήταν για τις γυναίκες «παντελώς άβατον».
Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
Η πόλη καταστράφηκε όταν ο χείμαρρος Συς που πηγάζει από τον Όλυμπο, ξεχείλισε και γκρέμισε τα τείχη, τους ναούς και τα σπίτια της πόλης.
Σύμφωνα όμως με το μύθο, ένας χρησμός είπε πως όταν ο ήλιος δει τα κόκκαλα του Ορφέα, τότε τα Λείβηθρα θα καταστραφούν από τον Συν. «Συς» στα αρχαία ελληνικά θα πει αγριογούρουνο. Στα Λείβηθρα δεν έδωσαν και πολλή σημασία στο χρησμό, πιστεύοντας ότι δεν είναι δυνατόν να υπάρξει τέτοιο θηρίο ικανό να καταστρέψει την πόλη τους.
Όταν όμως ο θεός το θέλησε, έγιναν τα εξής: Ένας βοσκός κάποιο μεσημεράκι αποκοιμήθηκε ακουμπώντας στον τάφο του Ορφέα. Αν και κοιμισμένος, άρχισε να τραγουδάει.
Συνεπαρμένοι οι βοσκοί, εγκατέλειψαν τα ζώα τους και οι χωρικοί παράτησαν τα χωράφια τους για να ακούσουν τον κοιμισμένο βοσκό.
Κάποια στιγμή, σπρώχνοντας ο ένας τον άλλον και καυγαδίζοντας ποιος θα βρεθεί πιο κοντά, έριξαν κάτω την κολόνα και έσπασαν την οστεοθήκη.
Έτσι, ο ήλιος είδε τα κόκκαλα του Ορφέα. Αμέσως μόλις νύχτωσε, ο θεός έστειλε μεγάλη βροχή από τον ουρανό και ένας από τους χειμάρρους του Ολύμπου, ο Συς, γκρέμισε τα τείχη των Λειβηθρίων και παρέσυρε τα ιερά των θεών και τα σπίτια των ανθρώπων. Και αφού τα Λείβηθρα καταστράφηκαν, τα λείψανα του Ορφέα λέγεται ότι μεταφέρθηκαν στην παραολύμπια χώρα του Δίου. Σήμερα ο ποταμός –περισσότερο χείμαρρος– ονομάζεται Ζηλιάνα, διέρχεται την κοιλάδα των Λειβιθρίδων Μουσών και εκβάλει ανάμεσα στις περιοχές Λεπτοκαρυά και Σκοτίνα, στη Νότια Πιερία.
Ο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Ο αρχαιολογικός χώρος των Λειβήθρων, καταλαμβάνει έκταση 15 στρεμμάτων, όπου τα τελευταία χρόνια πραγματοποιούνται ανασκαφές.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η Ακρόπολη του οχυρωματικού περιβόλου. Τμήματα τειχών από αργόλιθους, δάπεδα εσωτερικών χώρων, λιθόστρωτοι δρόμοι,, νομίσματα και ειδώλια είναι τα βασικά ευρήματα των ανασκαφών που βρίσκονται ακόμη σε πρώιμο στάδιο.
1.Έναρξη διαδρομής
2.Φυλάκιο
3.Θεμέλιο αψιδωτού Μυκηναϊκού κτιρίου
4.Μικρό οβάλ κτίριο φυσικής δόμησης
5.Κεντρικό κτίριο ενημέρωσης
6.Κιόσκια Ορφέα – Μουσών
7.Θέατρο
8.Αγροί Φυσικής Καλλιέργειας
9.Παρατηρητήριο
10.Προς ακρόπολη Λειβήθρων
