Στους βόρειους πρόποδες του Ολύμπου, στα 5 χιλ. από τη θάλασσα και σε περιοχή που εξασφαλίζει τον απόλυτο έλεγχο της στενής διάβασης από τη Μακεδονία στη Θεσσαλία, δεσπόζει το Δίον.
Το Δίον ήταν η ιερή πόλη των αρχαίων Μακεδόνων, αφιερωμένη στο Δία και στους δώδεκα Θεούς και μία από τις πιο φημισμένες μακεδονικές πολιτείες. Εκτός από ιερός χώρος λατρείας, εξελίχθηκε σε μεγάλη πόλη, ήκμασε, έλαμψε και με τους αιώνες σβήστηκε από το χάρτη.
ΠΟΤΕ ΙΔΡΥΘΗΚΕ
Η πόλη φαίνεται να ιδρύθηκε από τους Περραιβούς της Θεσσαλίας, προς τιμήν του Δία.
Ακολουθώντας την παράδοση, σύμφωνα με την οποία ο Δευκαλίων, βασιλιάς της Θεσσαλίας, είχε στήσει βωμό προς τιμήν του Δία στο Δίον, οι Μακεδόνες ανέδειξαν την πόλη σε θρησκευτικό κέντρο.
Για πρώτη φορά, μαρτυρείται η ύπαρξη της πόλης του Δίου στο Θουκυδίδη, όταν εξιστορεί την πορεία του Σπαρτιάτη στρατηγού Βρασίδα από τη Θεσσαλία στη Μακεδονία το καλοκαίρι του 424 π.Χ.
H ιερή πόλη των Mακεδόνων απέκτησε μεγάλη λάμψη και φήμη όταν στο θρόνο της Mακεδονίας ανέβηκε ο Aρχέλαος (τέλος 5ου αι. π.Χ.). Ήταν εκείνος που ίδρυσε στο Δίον, προς τιμή του Ολυμπίου Διός και των Μουσών, αθλητικούς και θεατρικούς αγώνες, τα «Ολύμπια τα εν Δίω», διάρκειας 9 ημερών και πρόσφερε, σε λαμπρές τελετές, θυσίες στον Ολύμπιο Δία. Επίσης παίχτηκαν εκεί, οι τραγωδίες του Ευριπίδη «Αρχέλαος» και «Βάκχες», τις οποίες συνέθεσε στα τελευταία χρόνια της ζωής του στη μακεδονική αυλή.
Στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το Δίον έχει σημαίνουσα θέση για τη Μακεδονία αλλά και για την Ελλάδα γενικότερα. Εκεί γιόρτασε ο Φίλιππος Β’ την άλωση και καταστροφή της Ολύνθου, πρωτεύουσας της Χαλκιδικής Συμμαχίας. Στο ίδιο μέρος ο Μέγας Αλέξανδρος επικαλέστηκε τη βοήθεια του ύψιστου των θεών, πραγματοποιώντας την πανηγυρική ετοιμασία της εκστρατείας του στην Ασία. Στο Δίον τοποθετήθηκε το περίφημο σύμπλεγμα του Λυσίππου, που έγινε με εντολή του Αλεξάνδρου μετά τη μάχη του Γρανικού το 334 π.Χ. Πρόκειται για τους χάλκινους ανδριάντες των 25 εταίρων που έπεσαν στη μάχη.
Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο στρατηγός της Αιτωλικής Συμπολιτείας Σκόπας, λεηλάτησε το Δίον. Κατέστρεψε τα τείχη της πόλης, το γυμνάσιο και πολλές οικίες και έβαλε φωτιά στο τέμενος του Ολυμπίου Διός.
Η πόλη κατάφερε να ανασυγκροτηθεί, αλλά λίγο αργότερα, το 169 π.Χ., καταλήφθηκε από τους Ρωμαίους και τον ύπατο Μ. Φίλιππο. Την πόλη θαύμασε και λεηλάτησε ο Κεκίλιος Μέτελλος, μετά τη συντριβή της εξέγερσης του Ανδρίσκου (150 – 148 π.Χ.).
Ίσως η πρώτη εγκατάσταση αποίκων (coloni) να συντελέστηκε το 43 π.Χ. και να οφείλεται σε ενέργειες του Βρούτου, είναι όμως βέβαιο ότι η μαζική μεταφορά Ρωμαίων στην πόλη και η ίδρυση της colonia είναι έργο του Αυγούστου, αμέσως μετά τη νίκη του στη ναυμαχία του Ακτίου (31 π.Χ.).
Κατά τα παλαιοχριστιανικά χρόνια, η πόλη συρρικνώνεται και την κεντρική της περιοχή καταλαμβάνει παλαιοχριστιανική βασιλική του τέλους του 4ου αι. μ.Χ. Τη μετάβαση στη νέα θρησκεία μαρτυρούν οι δύο βασιλικές που κτίστηκαν πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλης και μία τρίτη έξω από τα τείχη της. Τον 4ο αι. μ.Χ., ο Επίσκοπος του Δίου συμμετέχει στη Σύνοδο της Σερδικής και τον 5ο αι. μ.Χ. στη Σύνοδο της Εφέσου.
Θύμα της εισβολής των Οστρογότθων, το Δίον δεν θα επουλώσει ποτέ τις πληγές του. Οι πλημμύρες του ποταμού Βαφύρα, οι σεισμοί και ο χρόνος θα καλύψουν με λήθη την πόλη που εγκαταλείφτηκε κατά τον 5ο αι. μ.Χ. Οι κάτοικοι της μετοίκησαν σε ασφαλέστερες περιοχές στους πρόποδες του Ολύμπου.
Ο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Η πόλη διέθετε σύστημα κάθετα τεμνόμενων δρόμων, οι οποίοι πλακοστρώθηκαν στα αυτοκρατορικά χρόνια. Στο νότιο τμήμα της πόλης βρίσκονταν τα δημόσια λουτρά, οι Μεγάλες Θέρμες, οι οποίες χρονολογούνται από το 200 μ.Χ.
Oι πρώτες επίσημες ανασκαφές, ξεκίνησαν ακριβώς μετά την απελευθέρωση της Mακεδονίας από τους Tούρκους, αλλά ουσιαστικά το 1973 ο καθηγητής Δημήτρης Παντερμαλής – με το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης – ήταν εκείνος που ανέσυρε από τη λάσπη και τη λήθη το μεγαλείο της αρχαίας πόλης. Σήμερα, ένα μοναδικό αρχαιολογικό πάρκο 2.000 στρεμμάτων περιμένει τον επισκέπτη στο Δίον, με την αρχαία πόλη και τους λατρευτικούς χώρους-ιερά, που βρισκόταν έξω από τα τείχη της. Πολλά αγάλματα και άλλα ανεκτίμητης αξίας αντικείμενα φυλάσσονται στο μουσείο του Δίου.
Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως πληθώρα ευρημάτων όπως:
- Ιερό της Ίσιδας και άλλων θεών της Αιγύπτου,
- Μικρό ναό της Υπολυμπιδίας Αφροδίτης
- Αρχαιότατο Ιερό της Δήμητρας
- Ελληνιστικό θέατρο της εποχής του Φιλίππου του Ε΄
- Ρωμαϊκό θέατρο του 2ου αιώνα
- Στάδιο
- Έπαυλη του θεού Διονύσου με τα υπέροχα ψηφιδωτά
- Νεκροταφείο
- Καταστήματα
- Λίθινες στήλες (στο τέμενος του Δία)
- Ωδείο
- Τείχη
- Μουσικά όργανα (όπως η ύδραυλις) και
- Λουτρά.
Αν και ο αρχαιολογικός χώρος του Δίου είναι αρκετά εκτεταμένος, η οργάνωσή του είναι σχεδόν υποδειγματική, καθώς προσφέρει στον επισκέπτη σαφείς διαδρομές για να περιηγηθεί ανάμεσα στα μνημεία.
