H βασιλόπιτα είναι η πρωταγωνίστρια της Πρωτοχρονιάς και συνδέεται με την εορτή του Αγίου Βασιλείου, από τον οποίο πήρε το όνομά της. Πέρα από τη θρησκευτική εκδοχή, πολλοί υποστηρίζουν πως το “έθιμο” με κρυμμένο τιμαλφές αντικείμενο μέσα σε ζύμη προϋπήρχε, αφού ομοιότητες πολλές εντοπίζονται τόσο σε ρωμαϊκής προελεύσεως έθιμα όσο και σε άλλα της αρχαίας Ελλάδας. Πως ακριβώς ξεκίνησε όμως, το έθιμο της κοπής της βασιλόπιτας;
ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ:
ΣΥΝΤΑΓΗ ΓΙΑ ΕΥΚΟΛΗ ΚΑΙ ΑΦΡΑΤΗ ΒΑΣΙΛΟΠΙΤΑ
Χριστιανική παράδοση
Στα χρόνια του Ιουλιανού του Παραβάτη, όταν το Βυζάντιο κήρυξε τον πόλεμο στην Περσία, ο Ιουλιανός πέρασε με τον στρατό του από την Καισαρεία της Μικράς Ασίας. Τότε διέταξε να φορολογήσουν όλη την επαρχία και τα χρήματα αυτά θα τα έπαιρνε επιστρέφοντας για την Κωνσταντινούπολη. Τότε ο Μέγας Βασίλειος που ήταν επίσκοπος εκεί διαβεβαίωνε τον έπαρχο ότι οι κάτοικοι ήταν φτωχοί και μαστίζονταν από πείνα. Εκείνος όμως επέμεινε, με αποτέλεσμα ο άγιος Βασίλειος να μαζέψει όλα τα τιμαλφή και τα χρυσά των λίγων πλουσίων της πόλεως, προκειμένου να αποφευχθεί η γενική λεηλασία.
Όμως ο Ιουλιανός σκοτώθηκε άδοξα σε μια μάχη στον πόλεμο με τους Πέρσες, έτσι δεν ξαναπέρασε ποτέ από την Καισάρεια. Τότε ο Άγιος Βασίλειος έδωσε εντολή και από τα μαζεμένα χρυσαφικά τα μισά να δοθούν στους φτωχούς, ένα μικρό μέρος κράτησε για τις ανάγκες των ιδρυμάτων της Βασιλειάδος και τα υπόλοιπα τα μοίρασε στους κατοίκους με ένα πρωτότυπο τρόπο: έδωσε εντολή να ζυμώσουν ψωμιά και σε κάθε ψωμί, έβαλε από ένα νόμισμα ή χρυσαφικό μέσα, κατόπιν τα μοίρασε στα σπίτια, έτσι τρώγοντας οι κάτοικοι τα ψωμιά όλο και κάτι έβρισκαν μέσα. Έτσι, γεννήθηκε το έθιμο της πίτας που ονομάσθηκε βασιλόπιτα.
Πέρα όμως από τη θρησκευτική αυτή εκδοχή πολλοί υποστηρίζουν πως το “έθιμο” με το κρυμμένο τιμαλφές αντικείμενο μέσα σε μια ζύμη προϋπήρχε αφού ομοιότητες πολλές εντοπίζονται τόσο σε ρωμαϊκής προελεύσεως έθιμα όσο και σε άλλα της αρχαίας Ελλάδας. Το έθιμο της βασιλόπιτας, όπως και άλλα του Δωδεκαημέρου (Χριστούγεννα – Θεοφάνια), ανάγεται στα ρωμαϊκά “Σατουρνάλια”, που αποτελούν συνέχεια των Ελληνικών “Κρονίων”. Κατά τη διάρκειά τους προσφέρονταν ως δώρα καρποί και πίτες μέσα σε χρυσά φύλλα. Κατ’ άλλους, το έθιμο της βασιλόπιτας σχετίζεται και με τον εορταστικό άρτο που προσφέρονταν στους θεούς της ελληνικής αρχαιότητας, ιδίως στα “Θαλύσια” (στη θεά Άρτεμις) και τα “Θαργήλια”(στο θεό Απόλλωνα) .
Κρόνια
Ονομαζόταν η αρχαία ελληνική εορτή προς τιμήν του Κρόνου. Οι εορτασμοί γινόντουσαν καλοκαίρι (τη δωδέκατη μέρα του μηνός Εκατομβαιώνος) και περιλάμβαναν πλήθος εκδηλώσεων, υπαίθριες αγορές και ανταλλαγές δώρων. Ανήμερα της εορτής οι δούλοι είχαν αργία, μπορούσαν να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι με τους αφέντες τους και γενικότερα είχαν περισσότερη ελευθερία μες στην πόλη, σε ανάμνηση της Χρυσής Εποχής του ανθρώπινου γένους, όταν δεν υπήρχε δουλεία και βαριές εργασίες. Αργότερα, το αγροτικό στοιχείο της εορτής άρχισε να εκλείπει και τα Κρόνια θεωρούνταν γιορτή θορυβώδης και ημέρα ακολασιών.
Σατουρνάλια
Αυτή την εύθυμη γιορτή τα “Κρόνια” μιμήθηκαν αργότερα οι Ρωμαίοι, διοργανώνοντας τα Σατουρνάλια (Saturn είναι ο Κρόνος στα λατινικά). Μόνο που τώρα η γιορτή πραγματοποιείται χειμώνα, από τις 17 ως τις 23 Δεκεμβρίου. Ασφαλώς, ο Δεκέμβριος δεν αποτελεί τυχαία ημερολογιακή επιλογή για όλα αυτά. Στις 22 του μήνα, ο ήλιος βρίσκεται στο χαμηλότερο ύψος του, ενώ μετά, οι μέρες αρχίζουν να μεγαλώνουν.
Βασιλόπιτα γλυκιά ή αλμυρή
Τη βασιλόπιτα τη βρίσκουμε σε πολλές μορφές και παρασκευάζεται με διάφορους τρόπους, είτε σε γλύκισμα (κέικ, τσουρέκι) είτε σε πίτα. Σε κάποιες αγροτικές περιοχές αντί για νόμισμα τοποθετούσαν παλαιότερα ένα κομματάκι άχυρο, κλήμα ή κλώνο ελιάς, ανάλογα με την παραγωγή της περιοχής, και όποιος το έβρισκε θα είχε καλή σοδειά κατά τη διάρκεια του χρόνου.
Αν και τα τελευταία χρόνια έχει επικρατήσει η γλυκιά εκδοχή της, είτε έχει τη μορφή κέικ, είτε τσουρεκιού, σε κάποια μέρη της Ελλάδας, κυρίως σε Ήπειρο, Θεσσαλία και Μακεδονία, κόβουν ανήμερα της Πρωτοχρονιάς αλμυρή βασιλόπιτα, δηλαδή πίτα με κοτόπουλο, χοιρινό, ή με κιμά και βάζουν και το φλουρί τους μέσα σε αυτήν.
ΠΗΓΕΣ:
sansimera.gr
wikipedia.org
ekklisiaonline.gr
