Τόπος ιερός και μυρωμένος από την προσευχή και τη ζωή του Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω, η Ιερά Μονή αφιερωμένη στο όνομά του, προσελκύει κάθε χρόνο ολοένα και περισσότερους επισκέπτες.
Έλληνες και ξένοι, Χριστιανοί και πιστοί άλλων θρησκειών, είτε επισκέπτονται τη Μονή, στο πλαίσιο προσκυνηματικού τουρισμού, είτε ως ορειβάτες, οι οποίοι ακολουθούν τη διαδρομή «Λιτόχωρο – Πριόνια», κάνουν μία στάση πρώτα στο Άγιο Σπήλαιο (όπου κατά την παράδοση ασκήτεψε ο Άγιος Διονύσιος) και έπειτα εκεί στην παλαιά Μονή.
Η ΜΟΝΗ ΙΔΡΥΘΗΚΕ ΤΟ 1542
Ο Άγιος Διονύσιος, κατά κόσμον Δημήτριος Καλέτσης, γεννήθηκε περίπου το 1500 στο χωριό Σκλάταινα Καρδίτσας, στη σημερινή Δρακότρυπα. Αφού πέρασε από τις μονές του Μεγάλου Μετεώρου στην Καλαμπάκα, το Άγιο Όρος και άλλες, το 1542 εγκαταστάθηκε στον Όλυμπο.
Σε υψόμετρο 900μ. μέσα στο φαράγγι του Ενιπέα, σε φυσικό οχυρό πλάτωμα, ανάμεσα σε δύο ρέματα και σε απόσταση 18 χιλιομέτρων από το Λιτόχωρο, έχτισε την παλαιά Μονή.
Αφιερωμένη στην Αγία Τριάδα
Την αφιέρωσε στην Αγία Τριάδα – μετά από Θεία Αποκάλυψη – αργότερα, όμως, επικράτησε να ονομάζεται από το όνομά του. Μέχρι το 1928 το Μοναστήρι ήταν Σταυροπηγιακό – Πατριαρχικό – υπό την δικαιοδοσία του Οικουμενικού θρόνου.
Ο Άγιος Διονύσιος με τη λιτή χριστιανική του ζωή και τα θαύματά του, σύντομα συγκέντρωσε γύρω του πολλούς μοναχούς.
Εκείνος όμως συνέχισε να ασκητεύει σε σπηλιά κάτω από ένα βράχο, η οποία απέχει περίπου 20 λεπτά με τα πόδια από το παλιό μοναστήρι. Ο τόπος ονομάστηκε «Άγιο Σπήλαιο» και σώζεται μέχρι και σήμερα, ενώ προσελκύει καθημερινά χιλιάδες επισκέπτες.
Άγιο Σπήλαιο
Η ΜΟΝΗ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΗΚΕ ΚΑΙ ΛΕΗΛΑΤΗΘΗΚΕ
Το 1790-91 η Μονή κάηκε από πυρκαγιά, όπως αναφέρεται στην αλληλογραφία των πατέρων της Μονής. Το 1821 κατελήφθη από τον Βελή Πασά, γιο του Αλή πασά. Μετά από τρεις μέρες πολιορκίας, έδωσε εντολή για να λεηλατηθεί και να πυρποληθεί.
Τον Απρίλιο του 1943 υπέστη τη μεγαλύτερη καταστροφή, καθώς ανατινάχθηκε από τους Γερμανούς, επειδή κρύβονταν μέσα στη μονή Έλληνες αντάρτες. Έκτοτε μεταφέρθηκε στο Μετόχι της, κοντά στο Λιτόχωρο, όπου στεγάζεται η νέα Μονή.
ΜΝΗΜΕΙΟ ΣΠΑΝΙΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ
Το Καθολικό της παλαιάς Μονής είναι σταυροειδής ναός αθωνικού τύπου. Γύρω από το ναό υπάρχουν τέσσερα παρεκκλήσια, όπου στο βορειοδυτικό βρίσκεται ο τάφος του Αγίου Διονυσίου. Στα βόρεια, η Μονή διέθετε οχυρωματικό περίβολο και δύο πύργους δίπλα στην κύρια είσοδο. Στην (κατεστραμμένη σήμερα) τριώροφη δυτική πτέρυγα, υπάρχουν κελιά των μοναχών και στη νοτιοδυτική γωνία το (μισογκρεμισμένο πλέον) καμπαναριό. Η νότια πτέρυγα έχει δύο ορόφους με κελιά μοναχών και υπόγειους χώρους.
Σήμερα το Καθολικό έχει αποκατασταθεί πλήρως, ενώ γίνονται προσπάθειες για πλήρη αναστήλωση ολόκληρης της Μονής.
ΑΝΕΚΤΙΜΗΤΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΘΗΣΑΥΡΟΣ
Το Μοναστήρι αποτέλεσε αδιάσπαστο κομμάτι όχι μόνο της θρησκείας, αλλά και της ιστορίας, της κοινωνίας και της παιδείας του τόπου. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας σημείωσε οικονομική και πνευματική ακμή. Η φήμη του Αγίου Διονυσίου εξαπλώθηκε με τα θαύματά του και τη λιτή χριστιανική ζωή του και σύντομα συγκέντρωσε γύρω του ένα πλήθος Μοναχών.
Ο Άγιος Διονύσιος φρόντισε για τον εμπλουτισμό του μοναστηριού με κειμήλια, λείψανα αγίων, εικόνες (ήταν ο ίδιος αγιογράφος), με βιβλιοθήκη πατερικών κειμένων. Υπήρχε συγκροτημένο αγιογραφικό εργαστήριο και κέντρο αντιγραφής χειρόγραφων, χάρη στο οποίο διασώθηκαν πολλά παλαιά κείμενα.
Ο ίδιος όμως έκανε περιοδείες στην ευρύτερη περιοχή του Ολύμπου, διδάσκοντας και εξομολογώντας τον υπόδουλο ελληνισμό και ενθαρρύνοντας την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό.
Στην επανάσταση του Ολύμπου το 1878, η Μονή συμμετείχε και πάλι ενεργά, προσφέροντας καταφύγιο στα γυναικόπαιδα του Λιτόχωρου. Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, υπήρξε εκ νέου καταφύγιο αγωνιστών και σταθμός ανεφοδιασμού.
Μετά το θάνατό του, η φήμη του Μοναστηριού ξεπέρασε τα όρια της Θεσσαλίας και Μακεδονίας και έφτασε μέχρι και τη Ρωσία. Αυτό φαίνεται από σωζόμενη στη Μονή επιστολή των Αυτοκρατόρων της Ρωσίας με χρονολογία 13 Ιουνίου 1692, με την οποία επιτρέπεται στους Μοναχούς του Ολύμπου, να περιφέρουν την κάρα του Αγίου Διονυσίου στη Ρωσία.
Η ΝΕΑ ΜΟΝΗ
Σήμερα το νέο Μοναστήρι, λειτουργεί ως ανδρώα κοινοβιακή Μονή, ακολουθώντας κατά γράμμα το αγιορείτικο τυπικό. Κάθε Κυριακή τελείται θεία Λειτουργία, ενώ τις καθημερινές, οι ιερές ακολουθίες τελούνται εντός του άβατου, χώρος όπου δεν επιτρέπεται η είσοδος των γυναικών. Εκεί βρίσκονται τα κελιά των μοναχών, τα εργαστήρια, η Τράπεζα και το Καθολικό που είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου.
Στον εξωτερικό χώρο, βρίσκεται η νέα μεγαλοπρεπής εκκλησία του Αγίου Διονυσίου.
Πανηγυρίζει στις 23 Ιανουαρίου, ημέρα μνήμης του Αγίου. Επίσης, στις 14 Σεπτεμβρίου τελείται η τοπική εορτή του Σταυρού, στην Παλαιά Μονή του Αγίου Διονυσίου.
Μέσα στο μοναστήρι λειτουργεί και το νέο σκευοφυλάκιο (Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο), το οποίο εγκαινιάστηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο στις 29 Μαΐου 1999. Σε αυτό φυλάσσονται εκκλησιαστικά κειμήλια μεγάλης καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας. Ενδεικτικά αναφέρονται εικόνες του 15ου-19ου αιώνα, πατριαρχικά σιγγίλια, κεντητά άμφια, πατριαρχικοί σταυροί, τμήμα Τιμίου Ξύλου, άγια λείψανα και παλαιά χειρόγραφα.
Από αυτά γνωρίζουμε σήμερα πολλά στοιχεία για την Ιστορία της Μονής.
